Kahramanmaraş’ta meydana gelen depremler nedeniyle 11 ilde 507 bin bağımsız bölümden oluşan 156 bin binanın yıkıldığı, hemen yıkılmak üzere ağır hasar gördüğü belirlendi. 1 Mart itibarıyla 45 bin 89 kişi hayatını kaybederken, yaralı sayısı 100 bini geçti. En az 2 milyon kişi deprem bölgesinden başka illere göç etmek zorunda kaldı.
Peki depremin yol açtığı bu ağır tahribattan etkilenen vatandaşların yasal hakları neler? Türkiye Barolar Birliği (TBB) Başkanı Erinç Sağkan, DW Türkçe’nin bahisle ilgili sorularını yanıtladı:
“Kanıt testi yapılmalı”
DW Turkish: Depremzedeler hasarı ve sorumluları belirlemek için ne yapabilir?
Erinç Sağkan: Depremde maddi hasara uğrayan vatandaşların ileride tazminat taleplerinde kullanabilmeleri için delillerinin tespit edilmesi gerekiyor. Özellikle ölen binalar için binalardan karot numuneler alınmakta ve açılacak ceza davalarına temel teşkil edecek incelemeler yapılmaktadır. Cezai soruşturma ve kovuşturmalardaki deliller, hukuk davalarında tazminat talepleri için de kullanılabilir. Ancak adli kovuşturma başlamamışsa re’sen numune alınması gerekir. Bir durumun yokluğunda Sulh Hukuk Mahkemesine veya ileride asıl davanın görüleceği mahkemeye başvurularak delillerin tespit edilmesi gerekir. Bu davalar açıldığı zaman vatandaşların adli yardım (yardım) talebi dava harçlarından muaf olmalarını sağlamaktadır. Nitekim 4539 sayılı Afetlerden Kaynaklanan ve Doğal Afet Bölgelerinde Bazı Süreçleri Kolaylaştıran Hukuki Uyuşmazlıkların Çözümüne Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabulüne Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabulüne Dair Kanun’un 3. Unsuruna göre, adı geçen istişare her halükarda uygulanmalıdır.
TBB Lideri Erinç SağkanFotoğraf: DW/H. Köylü
Depremde evi yıkılan veya hasar görenler veya yakınlarını kaybedenler veya yaralananlar hakkında kim suç duyurusunda bulunma hakkına sahiptir?
Bunları tek tek saymak yerine şöyle kategorize edebiliriz: Binanın kanuna uygun olarak yapılmasını sağlamayanlar veya kanuna uygun olarak binaya çeşitli müdahalelerde bulunanlar, yapmayanlar. deprem öncesi gerekli hazırlıkları yapanlar, deprem sonrası arama kurtarma çalışmalarını gereği gibi yapmayanlar ise ölüm ve yaralanmalara neden oluyor. Düzinelerce farklı insan bu kategorilerin her birine girebilir; Örneğin müteahhit, mühendis, yapı denetimcisi, kadastrocu, belediye kontrol görevlileri, bazı kamu görevlileri… Ancak her binanın cezai sorumluluğunun boyutu değişebilir. Örneğin bir bina için yüklenicinin kullandığı malzemeden kaynaklanan bir sorumluluk durumu söz konusu olabilir; Bina başka bir bina için kanuna uygun olarak yapılmış olmasına rağmen kolonlara sonradan müdahale edilmiştir. Suç ve cezaların bireyselliği ilkesi gereğince her somut olaydaki sorumlulukların tek tek belirlenmesi gerekecektir. İşte tam da bu noktada delillerin sağlıklı tespiti büyük önem arz etmektedir.
“Kamu görevlilerinin üç sorumluluğu vardır”
Müteahhitlere ek olarak, yapı kontrol şirketleri, hangi kamu görevlileri evin yıkılmasında hangi sorumluluğa sahiptir? Mağdurlar bunun için hangi hukuk yollarına başvurabilir?
Kamu görevlilerinin cezai sorumluluğu, hukuki sorumluluğu ve idari sorumluluğu da bu kişilerin konusunu teşkil edecektir. Cezai sorumluluk için hata bildirimi yapılması zorunludur. Hukuki sorumluluk için tazminat davaları açılmalıdır. İdari sorumluluk söz konusu ise yönetim aleyhine dava açılmalıdır. Burada söz konusu edilen idari dava türü tam yargı davası yani tazminat davasıdır.
Arama kurtarma konusundaki yetersizlikler
Depremin ardından arama kurtarma çalışmalarının yetersizliği gündeme geldi. Zamanında arama kurtarma yapılmadığı ve sağlık hizmeti verilmediği gerekçesiyle mağdurlar hangi yollara başvurabilir? Bu noktada sorumlu kim?
Arama kurtarma çalışmaları veya sağlık, barınma, yemek gibi hizmetler kamu idaresi tarafından verilmesi gereken hizmetlerdir. Bu hizmetlerin zamanında ve gereği gibi verilmemesi nedeniyle yönetimin hem cezai sorumluluğu (görevi kötüye kullanma vb.) hem de tazminat sorumluluğu söz konusu olacaktır.
Depremde evi yıkılan, yaralanan veya yakınlarını kaybedenler devlete maddi ve manevi tazminat davası açabilir mi?
Hizmetin aksaması halinde yönetim tazminatla yükümlü olacak ve tam giderim davası açılabilecektir.
Deprem sigortası ne kadar ödenir?
DASK ile evini sigorta ettirenler kimden ne kadar para alabilir? Bunun için nasıl bir uygulama izlemeli?
Zorunlu deprem sigortası (DASK) olan binalar için Doğal Afet Sigortası Havuzu, depremin neden olduğu maddi hasar için sigortalıya 25.11.2022 tarihi itibariyle 640.000 TL üst limite kadar sigorta tazminatı ödemektedir. Afet Sigortaları Kanunu’na göre zorunlu sarsıntı sigortası yaptırılan ve deprem nedeniyle hasar gören binaların tazminatı, gerekli bilgi ve belgeler ile hasar tespitinin tamamlanmasını müteakip en geç otuz gün içinde ödenir. Bu kapsamda zarara uğrayanlar Alo Dask 125, e-Devlet veya SMS yoluyla başvuruda bulunabilecek.
